جایگاه داوری تجاری بین الملی در دعاوی بین المللی حوزه نفت و گاز

مقدمه

یکی از چالشهای مهم در حوزه صنعت نفت و گاز با توجه به اختلاف های وسیعی که در آن به وجود می آید مقوله داوری در این حوزه است. از آنجا که نفت و گاز هر ساله حجم کلانی از سرمایه کشورهای نفت خیز را به خود اختصاص می دهد و کشورهای مرتبط با این منبع، همواره با چالش های تجارت جهانی در این مورد درگیر می باشند؛ درصدند که بهترین راه حل را برای اختلاف جستجو نمایند.

شاید اولین راه حل و قدیمی ترین راه حل ها، حل اختلاف از طریق دادگاه ها باشد. در این شیوه اما به دلیل زمان بر بودن و طولانی شدن فرآیند رسیدگی و همچنین به علت آنکه بعضاً هزینه زیادی را برای طرفین درگیر در اختلاف به همراه دارد نقدهایی وجود دارد که بحث در مورد آن از حیطه این پایان نامه خارج است. امروزه مساعی دولتها و حتی سازمانهای بین المللی در این جهت بوده است که بهترین، سریعترین و شاید ارزانترین روش یعنی داوری را در حوزه نفت و گاز انتخاب نمایند.

استفاده از شیوه داوری با توجه به قدمت آن و مزایایی از جمله، سریع بودن، ارزان بودن، مبتنی بر آراء دموکراتیک طرفین بودن و همچنین اصالت به نظرهای مختلف مد نظر قرار گیرد. اما باید در نظر داشت که با توجه به تخصصی شدن جوامع، استفاده از شیوه داوری خود تابع معیارهای تخصصی شده است. تخصصی شدن این موضوع نیاز به تبیین حوزه های علمی مربوط به موضوع و شناخت دقیق تر جنبه های مبهم آن دارد. در این راستا استفاده از آموزه های حقوق تطبیقی و به خصوص کشورهایی که نه از حیث نظام حقوقی، بلکه به دلیل درگیر بودن با موضوع و داشتن منابع نفت و گاز با این حوزه درگیر بوده اند را می توان وارد کارزار پژوهش نمود. در این پایان نامه نیز نگارنده درصدد است تا با یک نگاه حداقلی در پرتو حقوق کشورهایی که در این خصوص کار کرده اند موضوع را تحلیل و ارزیابی نماید.

1- بیان مساله

نفت و گاز از عمده ترین منابع ارضی ایران هستند که مهمترین بخش وابسته به سرمایه گذاری خارجی است. قراردادهای دولت با اشخاص حقوقی مهمترین ابزار روابط اقتصادی بین المللی می باشد که به ویژه پس از پیروزی جنگ جهانی دوم جهت توسعه و تحکیم این روابط مورد استفاده قرار گرفته اند. این امر به خصوص در کشور تک محصولی ایران نیز واجد اهمیت است که در صورت اختلاف بر سر این منبع مهم چگونه به حل و فصل آن پرداخته شود. دولتها من جمله ایران از این ابزار جهت توسعه اقتصادی خود بهره می گیرند. راه های توسعه از طریق محصولات کشور، دولتها را با مسائل حاشیه ای آن نیز درگیر ساخته است؛ چرا که ایده ها و نظرها در این حوزه ممکن است تا حدی پیش رود که کار را به اختلاف بکشاند. اختلاف نظر در حوزه های مختلفی مجال ظهور و بروز می یابد. یکی از مهمترین و بحث برانگیز ترین این قراردادها، قراردادهای نفتی است که به ویژه در کشورهای جهان سوم و صاحب نفت از اهمیت حیاتی برخوردار می باشد و عامل تعیین کننده ای در حیات سیاسی و اقتصادی مردم این کشورها بوده و خواهد بود. کشورهای صاحب نفت که جهت استخراج و بهره برداری از این منابع حیاتی نیازمند سرمایه گذاری و فن آوری کشورهای پیشرفته و شرکت های معظم نفتی بودند با انعقاد قراردادهایی در اسلوب های مختلف در جهت استفاده و بهره برداری از این منابع بر آمدند.

یکی از مقوله های مهم در عصر حاضر برای حل و فصل هر گونه اختلافی بحث داوری می باشد. استفاده از این روش در اسناد و در قوانین مختلف کشورها توصیه شده و قوانینی در این حوزه به تصویب رسیده‌اند. از یک سو اصل آزادی اراده در حقوق طرفین را به انتخاب قانون حاکم و شیوه رسیدگی بر دعوا که به شکل رسیدگی رسمی و از طریق دادگاه باشد سوق می دهد و از سوی دیگر الزامات مطرح شده در قالب قوانین بر طرفین رابطه بار می شود. اما به هر حال آنچه در این میان مهم است حل و فصل اختلافات ما بین این شرکت ها و دولت های طرف قرارداد از طریق داوری می باشد. «داوری روشی است که با استفاده از آن دو یا چند شخص ذی نفع حل و فصل مسئله ای را به یک یا چند شخص دیگر محول می کنند که اختیارشان را از قرارداد خصوصی و نه مقامات یک دولت اخذ کرده اند و بر اساس این قرارداد باید مسئله مزبور را پیگیری نمایند و نسبت به آن تصمیم بگیرند. در بیشتر قراردادهای تجاری بین المللی مربوط به حوزه نفت وگاز امروزه شرط رجوع به داوری بین طرفین به امضاء می رسد. رد حقوق خصوصی طرفین اختلاف حق دارند اختلافات ناشی از تفسیر و یا اجرای معاهده را به داوری ارجاع دهند. اختلاف های ناشی از اجراء یا تفسیر قرارداد فی مابین را در حدی که مخالف قانون نباشد با داروی ارجاع داده و ممنوعیت ها و محدودیت های آن نیز در قوانین یا در قراردادهای بین طرفین وضع می شود. در قراردادهای بین المللی نفت گاز نیز امروزه دولتها به دلایل گوناگون به داوری متوسل شده اند. در واقع مزایای استفاده از داوری است که امکان استفاده از آن را در قراردادهای نفت و گاز ممکن و ضروری می سازد. از این میان می توان به سرعت در رسیدگی، تخصصی شدن حل و فصل اختلاف های نفت و گاز و ... اشاره کرد.

2- سوالات تحقیق

1-در دعاوی حوزه نفت و گاز چرا گرایش به داوری تجاری بین المللی زیاد شده است؟

2-مزایای این روش حل اختلاف نسبت به سایر روشها چیست؟

3-اسناد بین المللی در مورد حل و فصل دعاوی نفت و گاز چه روشی را توصیه می کنند؟

3- فرضیه ها:

1-در حل و فصل قراردادهای بین المللی نفت و گاز به دلیل ارتباط با منافع کشور باید در مواردی از داوری به عنوان روش برتر حل و فصل اختلافات استفاده شود.

2-حل و فصل اختلاف از طریق داوری مزایایی نظیر تخصصی شدن، سرعت، انعطلاف پذییر و فراگیری را در پی خواهد داشت.

3-در اسناد عام و خاص بین المللی توصیه به استفاده از روش های جایگزین شده است.

4- سوابق پژوهش

در خصوص داوری و نیز قراردادهای نفت و گاز به طور مستقل تحقیق هایی انجام گرفته است که می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. امانی، مسعود، حقوق قراردادهای بین المللی نفت، نشر دانشگاه امام صادق، چاپ اول، 1391
2. انصاری، باقر، درآمدی بر مکانیزم های حل و فصل اختلافات تجاری بین المللی، نشریه حوزه و دانشگاه، سال یازدهم، شماره 44، پاییز 1384
3. توسلی جهرمی، منوچهر، نگاهی به شیوه های جایگزین حل اختلاف در مقررات جدید اتاق بازرگانی، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره 26 و 27، 1380
4. حسینی، سید محمد،نقش میانجیگری در فصل دعاوی و پاسخ دهی به نقض هنجارها، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 45،سال 1378
5. صفایی، سید حسین، مقالاتی درباره حقوق بین الملل و داوری های بین المللی، نشر میزان، چاپ اول، 1375
6. گرشاسبی، اصغر، هنر و فن میانجی گری، نشر مهاجر، چاپ اول، 1388
7. مصلحی، علی حسین و صادقی، محسن، نگاهی به شیوهای جایگزین حل اختلافات ADR، نامه مفید، سال 10، شماره 46، بهمن و اسفند 1383

اگرچه برخی از این آثار به حقوق قراردادهای نفت و گاز و برخی دیگر نیز به داوری مربوط می‌باشند، لکن هیچ یک نتوانسته اند پیوند بین این دو را به طور دقیق و مشخص مشخص سازند. از این رو می توان گفت موضوع فاقد سابقه پژوهشی می باشد.

5- اهداف تحقیق:

هدف اصلی از انجام این تحقیق بازشناسی نهاد داوری در حوزه قراردادهای نفت و گاز با رویکردی بر نظام حقوقی ایران می باشد. هدف فرعی از انجام این تحقیق توسعه ادبیات موضوع به لحاظ کمی و کیفی می باشد. تمام موسسات و سازمان هایی که به نحوی با قراردادهای نفت و گاز سر و کار دارند و حل اختلاف ها در این حوزه بر عهده آنها می باشد، نظیر شرکت ملی نفت و گاز ایران می توانند از نتایج این پژوهش استفاده کنند.

چکیده

مقدمه.

1- بیان مساله.

2- سوالات تحقیق..

3- فرضیه ها

4- سوابق پژوهش...

5- اهداف تحقیق..

6- روش شناسي پژوهش...

7- ضرورت انجام تحقیق.

8- ساماندهی تحقیق.

فصل اول- کلیات و مفاهیم..

1-1-تعاریف..

1-1-2-موجر و مستاجر در قراردادهای نفت و گاز.

1-1-3-تعریف روشهای جایگزین حل و فصل اختلافات...

1-1-4-انواع روشهای حل اختلاف...

1-1-4-1-روش‌های سنتی حل اختلافات...

1-1-4-2-روشهای مدرن حل و فصل اختلافات...

1-1-5-روشهای جایگزین حل و فصل اختلافات و مزایای آن.

1-2-انواع روشهای جایگزین حل و فصل اختلافات...

1-2-1-مذاکره

1-2-2-مساعی جمیله.

1-2-3-میانجیگری..

1-2-4-کارشناسی..

1-2-5- مذاکره

1-2-6-سازش...

1-2-7-داوری..

1-2-1-تعریف داوری..

1-2-2-داوری بین المللی..

1-2-3- داوری تجاری بین المللی..

1-3- انواع اختلاف های نفت وگاز.

فصل دوم- سازوکارهای داوری در حوزه نفت و گاز.

2-1-طرفین اختلاف...

2-2-شروع جریان دادرسی..

2-3-قانون حاکم.

2-3-1-انتخاب صریح قانون حاکم بر قرارداد.

2-3-2-لزوم یا عدم لزوم ارتباط قانون منتخب با قرارداد.

2-3-3-قانون حاکم بر مذاکرات پیش از انعقاد قرارداد.

2-4-1-کنوانسیون ایکسیدبرای حل مجادلات سرمایه گذاری..

2-4-2-قوانین بین المللی حاکم بر اقدام توافق نامه ها و آراء داوری..

2-4-3-اتخاذ قانون مدل آنسیترال.

2-4-4- اصلاحات ایکسید در کشورهای آمریکای لاتین..

2-4-5- ارتباط ایکسید با مقوله انرژی..

2-5-راه حل‌های جایگزین برای حل اختلاف (ای دی آر)

2-5-1-تعیین کارشناس...

2-5-2-مذاکره

2-6-روش های مدرن حل اختلاف در حوزه نفت و گاز.

2-6-1-میانجی‌گری..

2-6-2- گوناگونی روشهای حل اختلاف...

2-6-2-1-اهداف حل اختلاف طرفین..

2-6-2-1-1-اهداف موجر.

2-6-2-1-2-اهداف مستاجر.

2-6-2-2-داوری اختلافات اجاره نامه.

2-6-2-2-1-الزامات ساختاری..

2-6-2-2-2-شناخت اختلاف...

2-7-مدیریت فرایند حل اختلاف...

2-8-آشکار کردن جریان فکری داور.

2-9-نگرانی‌های هزینه‌ای..

2-10- صدور رای در اختلافات حوزه نفت و گاز.

3-11-اجرای آرای داوری..

نتیجه گیری و پیشنهادها

فهرست منابع و مآخذ