مطالعه تطبیقی نکاح موقت با نهادهای مشابه در فقه اهل تسنن

مقدمه :

ازدواج موقت یکی از انواع ازدواج میباشد که قبل از اسلام هم رواج داشته است، این امر طبق ضوابطی تقریبا مشابه با ازدواج دائم در اسلام مجوز شرعی گرفت. ازدواج موقت در زمان پیامبر (ص) در بین مسلمانان رواج داشت. استناد قرآنی آن آیه 24 سوره نسا است. ازدواج موقت یک حکم قرآنی است و تا زمان اواخر خلافت خلیفه دوم جاری بود ولی بنا به لحاظی عمر ازدواج موقت را تحریم کرد. اگرچه این تحریم شاید از احکام ثانویه بوده، ولی به عنوان یک قانون در بین مسلمانان اهل سنت باقی ماند. با این حال، اختلافاتی بین مسلمانان بعد از خلیفه دوم به وجود آمد. ائمه شیعه در احیا و زنده نگه داشتن این حکم قرآنی تلاش ها کرده اند. بزرگان شیعه از جمله شیخ کلینی، شیخ طوسی و شیخ صدوق احادیث مفصلی را از پیامبر اسلام (ص) و ائمه شیعه درباره ازدواج موقت بیان داشته اند. در کتب اهل سنت از جمله در مورد مشروعیت ازدواج موقت در صدر اسلام احادیث و روایاتی را نقل کرده اند با اینکه شیعه آن را مشروع میداند ولی این حکم الهی به علل مختلف مورد سوءاستفاده قرار میگیرد. ازدواج مسیار نوعی ازدواج است که در سال های اخیر در برخی از کشور های اسلامی رواج یافته و مورد استقبال عده ای از مردان و زنان عرب واقع شده است. از آن جا که اهل تسنن ازدواج موقت را مشروع نمیدانند، برای پاسخ به نیاز های بعضی از مردان و زنان جوان ازدواج مسیار را مطرح نمودند. مسیار نوعی ازدواج دائم است که برآن شرط می شود زن حق نفقه و همخوابگی نداشته و شوهر مختار است، هر وقت بخواهد نزد زن برود. زن نیز در زندگی خود آزاد بوده و مرد نسبت به وی ریاست و مدیریتی ندارد. این نوشتار شرایط ازدواج مسیار و ادله علمای موافق و مخالف اهل تسنن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

چنانچه اشاره شد ازدواج موقت (متعه) در نظام حقوقی ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته است اما ازدواج موقت با نهاد های مشابه در فقه اهل تسنن موضوع بحث قرار نگرفته است. در واقع در این تحقیق نگارنده بر آن است که جنبه های مبهم موضوع را روشن نماید. به طور قطع ،به شکل مسلم و قاطع
نمیتوان با موضوع برخورد کرد و تحقیق به دلیل کم سابقه بودن شاید جنبه گسترش علم را در بر داشته باشد. به نظر میرسد با توجه به ماهیت و آثار این پژوهش در این تحقیق به بررسی ادله و آراء فقها و قوانین پرداخته میشود، که این ادله شامل آیات قرآن کریم، روایات و اجماع هستند که در آن ها به بررسی حکم پرداخته شده است.

به هر حال موضوع که میتوان مطالعه تطبیقی ازدواج موقت با نهادهای مشابه در فقه اهل تسنن باشد به نظر میرسد از لحاظ ماهیت و اثر ازدواج موقت با نهاد های مشابه در فقه اهل تسنن مثل ازدواج مسیار شباهت و تفاوت هایی داشته باشد که این ازدواج مورد نقد و بررسی فقها و علمای آنان میباشد که بعضی از فقهای شیعه نیز آن را مورد بررسی فقهی قرار داده­­اند. در مورد حکم ازدواج مسیار بین علمای معاصر اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را جایز و برخیحرام و برخی قائل به توقف شده اند که به این موضوعات در جای خود اشاره خواهد شد.

هدفي كه نگارنده در اين تحقيق دارد، علاوه بر بررسي هريك از اين دونوع از ازدواج به تفكيک، نظرات شيعه و اهل سنت اين است كه نقدي منصفانه بر آن حاكم سازد.

نوع تحقیق هم به صورت توصیفی، هم به شکل تحلیلی و در کنار آن گردآوری اطلاعات به روش کتابخانهای است. به ناچار نگارنده در ابتدا باید به توصیف برخی مفاهیم و واژه ها در حیطه ازدواج موقت و مسیار بپردازد. از طرفی تحقیق از نوع توصیفی است چراکه موضوع برای نخستین بار در نظام حقوقی ایران مطرح میگردد و به دلیل فقد منبع و تحقیق به توسعه دانش در این زمینه خاص کمک میکند. روند نگارش این تحقیق مشکلاتی به همراه داشت، از سویی عدم تسلط اینجانب به زبان عربی که تاثیر آن زمانی روشن میگردید که اکثر منابع این تحقیق به زبان عربی نگارش یافته بودند و دیگر اینکه اکثر کتابهای مورد مطالعه از سابقۀدقیقی برخوردار نبودند.

از دیگر مشکلات این تحقیق وجود منابع بسیار محدود دربارۀ نکاح مسیار و دور از دسترس بودن محل اقامت اینجانب به منابع بود.

در خصوص ازدواج موقت تا به حال تحقیقات فراوانی انجام شده است. محققان حوزه های علمی، حقوق، اجتماعی به بحث در مورد این موضوع پرداختهاند اما مطالعه تطبیقی ازدواج موقت در فقه اهل تسنن (ازدواج مسیار) کمتر مورد بحث و نظر قرار گرفته است. به نظر میرسد موضوع از هر حیث در ایران فاقد جنبه علمی و پژوهشی باشد.

علي رغم گستردگي و دامنه مطالب سعي بر آن شده است كه تمامي موارد در فصل يا بخش، تهيه و نگارش يابد که در فصل اول به نکاح موقت و فصل دوم به نکاح مسیار و فصل سوم به مقایسه تطبیقی دو نکاح پرداخته شده است که هر فصل شامل 4 بخش نیز می­باشد.

سوالات اصلی تحقیق:

1- نهاد نکاح مسیار تا چه حد با ضوابط نهاد نکاح کوقت قابل انطباق است؟

2- ضوابط نکاح مسیار در فقه اهل تسنن چیست؟

فرضیه های تحقیق:

1- ازدواج مسیار به لحاظ آثار، به دلیل فقدان تکالیف موجود در ازدواج دائم با نهاد ازدواج موقت شباهت دارد.

2- ازدواج مسیار ماهیتا مغایر و متفاوت با ازدواج موقت است.

طبقه بندی مباحث:

فصل اول مشتمل بر 4 بخش، به کلیاتی در مورد نکاح متعه در حقوق ایران و در خصوص دیدگاه تشیع نسبت به نکاح متعه، ادله جواز متعه از دیدگاه فقه امامیه، مروری بر دلایل موافقین و مخالفین در خصوص مشروعیت نکاح متعه و دلایل موافقین و مخالفین اهل سنت در خصوص آثار و احکام نکاح موقت پرداخته است.

فصل دوم به بررسی اجمالی مسئله نکاح مسیار، آثار و احکام آن مشتمل بر 4 بخش است. بررسی نکاح مسیار، دلایل مشروعیت نکاح مسیار، مقایسه ازدواج مسیار با سایر ازدواج ها، مروری بر دلایل موافقین و مخالفین نکاح مسیار.

فصل سوم مقایسه تطبیقی نکاح موقت و نکاح مسیار که مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند و مشتمل بر 4 بخش، تطبیق و اهداف نکاح موقت و نکاح مسیار، تحلیل و ارزیابی اهداف ازدواج موقت و مسیار، تطبیق و دلایل مشروعیت نکاح موقت و نکاح مسیار و تطبیق شرایط و آثار و احکام نکاح موقت ونکاح مسیار پرداخته شده است و در نهایت پیشنهاداتی من باب تسهیل اجرای نکاح متعه، سعی در ارائه نتیجه گیری مطلوب شده است.

عنوان فهرست
1 مقدمه
2 سوالات اصلی تحقیق:
3 فرضیه های تحقیق:
طبقه بندی مباحث: 3
فصل اول 5
4 بررسی نکاح متعه در حقوق ایران
5 1-1-مفهوم نکاح متعه
6 1-1-1-پیشینه و تعاریف
7 1-1-1-1- معنای لغوی و اصطلاحی متعه :
8 1-1-1-2- متعه از منظر قرآن :
9 1-1-1-3-ماهيت متعه :
10 1-1-1-4-معنی شرعی متعه
11 1-2-آثار و احکام نکاح موقت
12 1-2-1- نظر کلی اهل سنت
13 1-2-2-تحلیلی بر حکم خلیفه دوم در مورد متعه:
14 1-2-3-تحلیلی بر دلایل موافق و مخالف شیعه و سنی در خصوص آثار ازدواج موقت
15 1-2-3-1-طرح مبحث
16 1-2-3-2-تحلیلی بر نظرات موافق و مخالف اهل سنت
17 1-3-مروری بر دلایل موافق و مخالف در خصوص مشروعیت نکاح متعه
18 1-3-1- بررسی ماهیت وجودی متعه از منظر فقه امامیه
19 1-3-2-دلایل موافق و مخالف شیعه
20 1-3-2-1- دلایل موافقین ازدواج موقت
21 1-3-2-2-دلایل مخالفین ازدواج موقت
22 1-4- ادله جواز متعه ار دیدگاه فقه امامیه:
23 1-4-1- ادله نظری
24 1-4-1-1-کتاب
25 1-4-1-2- سنت
26 1-4-1-3- عقل
27 1-4-1-4- اجماع
28 1-4-1-5- اصول عملیه
29 1-4-1-5-1-اصل باحه یا حلیت
30 1-4-1-5-2-اصل عدم نسخ
31 1-4-2- ادله عملی
32 1-4-2-1- عمل صحابه و تابعین
33 1-4-3-دیدگاه تشیع نسبت به نکاح متعه
34 فصل دوم
35 نهادهای مشابه با نکاح متعه در حقوق اهل تسنن (مسیار)
36 2-1- معنای لغوی و اصطلاحی نکاح مسیار
37 1-1-1-5- معناي اصطلاحي مسيار:
38 2-1-1- پیشینه تاریخی نکاح مسیار
39 نکاح به نیت طلاق
40 نکاح سری:
41 نکاح لیلیات و نهاریات:
42 2-1-2- ماهیت نکاح مسایر
43 2-1-3- تفاوت نکاح مسیار با سایر ازدواج ها
44 2-1-3-1- تفاوت نکاح مسیار با نکاح دائم
45 2-1-3-2- تفاوت نکاح مسیار با نکاح موقت یا متعه
46 2-1-4-دلایل استقبال از نکاح مسیار
47 2-1-4-1-دلایل زنان
48 2-1-4-2- دلایل مردان
49 2-2- آثار و شرایط نکاح مسیار
50 2-2-1- ویژگی ها و شرایط نکاح مسیار
51 2-2-1-1- ویژگی های نکاح مسیار
52 2-2-1-2-شرایط نکاح مسیار
53 2-2-2-آثار نکاح مسیار
54 2-2-2-1-توارث در مسیار
55 2-2-2-2-توالد فرزندان در مسیار
56 2-2-2-3-نفقه در مسیار
57 2-3- مقایسه ازدواج مسیار با سایر ازدواج ها
58 2-3-1- مسیار و ازدواج شرعی دائم
59 2-3-2- مسیار و ازدواج عرفی دائم
60 2-3-3- مسیار و ازدواج موقت
61 2-3-4- مسیار و ازدواج لیلیات و نهاریات
62 2-4- مروری بر دلایل موافق و مخالف نکاح مسیار
63 2-4-1- نظر علمای شیعه در خصوص مسیار
64 2-4-1-1- دیدگاه موافقین
65 2-4-1-2- مروری بر نظر آیت الله مکارم شیرازی
66 2-4-1-3- ادله مخالفین
67 2-4-2- مروری بر نظر اهل سنت در مورد نکاح مسیار
68 2-4-2-1- مروری بر دیدگاه موافقین مسیار در اهل سنت
69 2-4-2-2- مروری بر مواضع مخالفین مسیار در میان اهل سنت
70 فصل سوم
71 بررسی تطبیقی نکاح موقت و نکاح مسیار
72 3-1- تطبيق اهداف نكاح موقت با نكاح مسيار
73 3-1-1- وجوه شباهت اهداف ازدواج موقت و مسیار
74 3-1-1-1- جلوگیری از فساد و فحشاء
75 3-1-1-2- تسهیل در ازدواج و کاهش محدودیت های ازدواج دائم
76 3-1-1-3-ارضاء غریزه از راه مشروع
77 3-1-1-4-تأهل و تشکیل خانواده
78 3-1-2-وجوه افتراق ازدواج موقت و نکاح مسيار
79 3-1-2-1-جایگزینی برای متعه
80 3-1-2-2-جلوگیری از طلاق
81 3-1-2-3-زمینه سازی برای ازدواج دائم
82 3-1-3-تحليلی بر نکاح موقت و نکاح مسيار
83 3-2- تحليل و ارزيابي اهداف ازدواج موقت و مسيار
84 3-2-1-موارد تشابه فلسفه و اهداف ازدواج های موقت و مسيار
85 3-2-1-1-جلوگیری از فحشاء و کمک به اخلاق
86 3-2-1-2-شناخت بیشتر طرفین و جلوگیری از طلاق
87 3-2-1-3-مشکلات اقتصادی برای ازدواج از نوع دائم
88 3-2-2- موارد اختلاف در فلسفه و اهداف ازدواج های موقت و مسيار
89 3-2-2-1-کافی ندانستن ازدواج دائم برای پاسخگویی به نیازهای امروزی جامعه
90 3-2-2-2-ثبات در روابط جنسی
91 3-2-2-3-تحلیل و ارزیابی فلسفه و اهداف ازدواج موقت و مسیار
92 3-3- تطبيق دلايل مشروعيت نكاح موقت و نكاح مسيار
93 3-3-1- دلايل مشروعيت نكاح موقت و نكاح مسيار
94 3-3-2- مقايسه دلايل مشروعيت ازدواج موقت و مسيار
95 3-3-2-1-مروری بر مشروعیت ازدواج موقت
96 3-3-2-1-1-مشروعیت ازدواج موقت در قرآن (آیات و روایات)
97 3-3-2-1-2-مشروعیت ازدواج موقت در سنت
98 3-3-2-1-3-مشروعیت ازدواج موقت به استناد اجماع
99 3-3-2-1-4مشروعیت متعه به استناد عقل
100 3-3-2-2-مروری بر مشروعیت نکاح مسیار
101 3-3-2-2-1-مشروعیت نکاح مسیار در قرآن
102 3-3-2-2-2-مشروعیت نکاح مسیار به استناد اجماع
103 3-3-2-2-3-مشروعیت نکاح مسیار به استناد روایات
104 3-3-2-تحلیلی بر ادلۀ مشروعیت ازدواج موقت و نکاح مسیار
105 3-4- تطبيق شرايط، آثار و احكام نكاح موقت و نكاح مسيار
106 3-4-1-مروری بر شرایط نكاح موقت و مسيار
107 3-4-1-1- شرایط در نکاح موقت
108 3-4-1-2-شرایط در نکاح مسیار
109 3-4-1-3-تطبیق شرایط نکاح موقت و نکاح مسیار
110 3-4-2-مروری بر آثار نکاح موقت و نکاح مسیار
111 3-4-2-1-مروری بر آثار نکاح موقت
112 3-4-2-2-مروری بر آثار نکاح مسیار
113 3-4-3- تطبیق آثار نكاح موقت با نکاح مسيار
114 3-4-4-مروری بر احکام ازدواج موقت و نکاح مسیار
115 3-4-4-1-احکام ازدواج موقت
* نتیجه گیری : 107
* پیشنهادات: 109
* منابع و مأخذ : 111